[B043] Więźba dachowa cz. 2/2 – drewno, łączniki i wykonanie

więźba dachowa

Artykuł, który właśnie czytasz to druga część obszernego kompendium wiedzy o więźbach dachowych. W poprzedniej części omówiłem:

  • funkcje jakie pełni więźba dachowa;
  • od czego zależy nośność dachu;
  • czym jest sztywność dachu i dlaczego jest ważna;
  • przedstawienie rodzajów więźby dachowej;
  • porównanie więźby tradycyjnej i prefabrykowanej;
  • omówienie elementów składowych więźby dachowej;
  • przykłady ważnych połączeń więźby.

W tej części artykułu przeczytasz:

  • czym jest drewno konstrukcyjne;
  • jakie warunki musi spełniać drewno do budowy dachu;
  • dlaczego do budowy nie można użyć drewna mokrego;
  • jaką wytrzymałość musi mieć drewno do budowy więźby;
  • który gatunek drewna jest najlepszy;
  • jak zabezpieczyć drewno przed ogniem i szkodnikami;
  • omówienie elementów łączących więźbę;
  • wytyczne używania gwoździ, wkrętów, śrub, blach i łączników ciesielskich;
  • jak kontrolować wykonanie więźby dachowej.

Witaj Inwestorze!

W poprzednim artykule dotyczącym więźby dachowej przedstawiłem Ci podstawowe funkcje, elementy i parametry techniczne jakie musi spełniać więźba dachowa. W tej części przechodzimy do bardziej praktycznych zagadnień. Poniżej znajdziesz porady w jaki sposób wybrać odpowiednie drewno, łączniki oraz porady wykonawcze. Zapraszam!

Zanim przeprowadzę Cię przez tajniki budowy więźby dachowej chciałbym wyjaśnić: ten artykuł poświęcam tylko więźbie dachowej, czyli części typowo konstrukcyjnej. Pokryciem i izolacjami dachu zajmiemy się później. Tymczasem zapraszam Cię do zapoznania się z funkcją jaką pełni cała przegroda dachowa, sposobem jej działania i modelowym rozwiązaniem, które opisałem w cyklu artykułów:

[B026] 4 żywioły w Twoim domu, czyli fizyka budowli cz. 1/3
[B027] Idealna ściana, dach i podłoga, czyli fizyka budowli cz. 2/3
[B028] Rzeczywiste przegrody budowlane, czyli fizyka budowli cz. 3/3

Materiały do budowy więźby dachowej

Więźbę dachową można wykonać z różnych materiałów, np. stali lub żelbetu ale w budownictwie jednorodzinnym bez wątpienia wiodącym materiałem jest drewno. Mimo swojej popularności, ten materiał ciągle sprawia na budowach problemy, a wielu wykonawców i inwestorów nawet nie zdaje sobie sprawy czego tak naprawdę używają do budowy. Przyjrzyjmy się mu zatem dokładniej.

Drewno - naturalny materiał

Drewno, nawet przetworzone przez człowieka, jest materiałem naturalnym. Mamy przecież niewielki wpływ na to jaki materiał urośnie nam w lesie. A drewno od drewna może się bardzo różnić. Istnieją różne gatunki drzew, które rosną w różnych miejscach kraju, na różnych glebach, o różnej wilgotności. Wszystko to wpływa na szybkość wzrostu drzewa, układ słojów, wysokości, średnicę itp. Drzewo po ścięciu trafia do tartaku i może zostać pocięte (przetarte) na różne sposoby, aby uzyskać różny układ włókien w desce czy belce. Na tym nie koniec różnorodności drewna. Mamy jeszcze przecież sęki, skręcenia włókien, pęknięcia i inne wady drewna. Co więcej drzewo rosnące w lesie jest “mokre” czyli zawiera w sobie bardzo dużo wody (kilkadziesiąt procent) niezbędnej mu do życia. Po ścięciu drewno zaczyna schnąć, z jego właściwości zmieniają się w czasie wraz ze zmianą wilgotności.

Z tej ogromnej różnorodności i zmienności drewna, musimy wybrać tylko to, co będzie nam potrzebne do budowy.

Drewno konstrukcyjne - co to jest?

Skoro więźba dachowa musi przenieść wiele różnych obciążeń i zapewnić odpowiednią sztywność dachu przez cały okres użytkowania budynku, to do jej budowy nie można użyć “pierwszego lepszego” kawałka drewna. Potrzebne będzie Ci drewno konstrukcyjne, czyli takie, które charakteryzuje się przede wszystkim odpowiednią wytrzymałością. Niby nic odkrywczego, ale właśnie w tym miejscu jest największy problem z drewnem na polskich budowach. Praktyka pokazuje, że znacząca większość sprzedawanej tarcicy nie jest drewnem konstrukcyjnym, jest sprzedawana nie zgodnie z prawem, a świadectwa wytrzymałości które są wydawane przez wiele tartaków są kompletnie bezwartościowe! W efekcie większość dachów w Polsce budowana jest z materiału o nieznanej jakości, a można nawet zaryzykować stwierdzenie, że z materiałów o niskiej jakości. Możesz pomyśleć, że przesadzam, ale niestety nie. Możesz sprawdzić to sam.

Drugim najważniejszym aktem prawnym (zaraz obok Ustawy Prawo Budowlane) niezbędnym w każdym procesie budowlanym jest Rozporządzenie Ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Wszystkie normy przywołane w tym Rozporządzeniu są obowiązkowe do stosowania, a wśród tych norm, przywołana jest m.in. norma PN-EN 1995-1-1 „Eurokod 5. Projektowanie konstrukcji drewnianych. Część 1-1: Postanowienia ogólne. Reguły ogólne i reguły dotyczące budynków”. Stwierdza ona jednoznacznie, że drewno stosowane na elementy konstrukcyjne chronione przed zawilgoceniem (czyli właśnie na więźbę dachową) musi mieć odpowiednią klasę wytrzymałości i wilgotność maksymalnie 18%. Czyli więźba wycięta z drewna mokrego nie może być drewnem konstrukcyjnym! Ale na tym nie koniec bo mamy przecież jeszcze wymóg co do wytrzymałości materiału.

Tutaj należy zajrzeć do kolejnych dokumentów: wcześniej wspominanej Ustawy Prawo Budowlane i przywołanego w niej Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011. Z tej ostatniej jasno wynika, że każdy wyrób budowlany, który ma zostać użyty do budowy Twojego domu musi posiadać Deklarację właściwości użytkowych i znak CE. Deklaracja jest dokumentem, który dokładnie opisuje jakie właściwości (np. wytrzymałość) ma dany wyrób i z takim dokumentem mogłeś spotkać się już na wcześniejszych etapach budowy, np. przy przeglądaniu dokumentacji pustaków ściennych. Znak CE jest tylko potwierdzeniem, umieszczonym bezpośrednio na materiale, że materiał jest zgodny z wymogami w/w Rozporządzenia. Jaki z tego płynie wniosek? Taki, że jeżeli na drewnie konstrukcyjnym, które kupujesz nie ma znaku CE i nie dostałeś do niego Deklaracji to jest on sprzedawany nielegalnie i ma bliżej nieokreślone właściwości! W ten sposób może być sprzedawane tylko drewno nie konstrukcyjne. Ale na tym jeszcze nie koniec historii….

Zostawmy na chwilę wymogi prawne i przejdźmy do bardziej praktycznych aspektów, czyli metody oznaczania wytrzymałości drewna bo to ona jest najważniejsza. Przecież na życzenie klienta tartak wystawia Deklarację właściwości użytkowych, maluje na tarcicy znak CE i można by powiedzieć, że jest OK. Ale wyznaczenie rzeczywistej wytrzymałości drewna nie powinno odbywać się przecież na zasadzie “widzimisię” tartaku, ani na podstawie “wymagań” klienta. Właściwą metodę wyznaczenia wytrzymałości i oznakowania CE określa kolejna norma PN-EN 14081-1 Konstrukcje drewniane – Drewno konstrukcyjne sortowane wytrzymałościowo o przekroju prostokątnym – Część 1: Wymagania ogólne. Nie ma sensu jej tu szczegółowo omawiać, a jedyne co musisz wiedzieć, to że zakwalifikowanie tarcicy do konkretnej klasy wytrzymałości nie jest wcale takie proste. Tartak musi posiadać certyfikowany system zakładowej kontroli produkcji i zatrudniać pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami do określania wytrzymałości drewna. A poza tym, żeby określić wytrzymałość tarcicy, musi ona być najpierw wysuszona i najlepiej strugana z czterech stron. Jaki z tego morał? To że jeśli dostałeś od tartaku Deklarację i znak CE niestety jeszcze o niczym nie świadczy. Żeby te dokumenty odzwierciedlały rzeczywistość, to tarcica musi być sucha, a tartak musi posiadać odpowiednie kwalifikacje.

Podsumowując: to co jest, a co nie jest drewnem konstrukcyjnym zostało jasno określone w obowiązujących przepisach i normach. Właściwości jakie musi posiadać drewno konstrukcyjne są również jasno określone, ale niestety nie są znane wśród wielu tartaków, inwestorów, wykonawców i kierowników budowy. W konsekwencji większość polskich dachów budowana jest niezgodnie z prawem i z materiałów niskiej jakości.

suszona tarcica
Suszone i strugane drewno konstrukcyjne. Zdjęcie: rea-jet.com

POSŁUCHAJ PODCASTU "DYLEMATY BUDOWLANE"

Nowe odcinki dostępne na YouTube i platformach podcastowych w każdy wtorek o 19:00

Dlaczego warto stosować tylko certyfikowaną tarcicę?

Jeżeli budujesz swój własny dom, to chyba nie muszę Cię przekonywać, żebyś użył materiałów o przynajmniej “dobrej” jakości. W środowisku budowlanym niestety jest ciche przyzwolenie (spowodowane też brakiem wiedzy) ze strony kierowników budowy i projektantów na stosowanie mokrej tarcicy o nieznanej wytrzymałości. Dlatego warto żebyś poznał konsekwencje stosowania materiału niskiej jakości:

  • Tarcica, która nie posiada prawidłowo wydanej Deklaracji właściwości użytkowych i znaku CE nie spełnia formalnego wymogu bezpieczeństwa wyrobu budowlanego. Może to zostać zakwestionowane przez nadzór budowlany (mało prawdopodobne), albo w razie zawalenia, pożaru lub innej katastrofy budynku ubezpieczyciel odmówi wypłaty odszkodowania.
  • Mokre drewno wysycha często dopiero po przykryciu budynku dachem. Każde drewno odkształca się podczas schnięcia, a co za tym idzie zmienia się kształt dachu. Szczególnie narażone na deformacje są więźby bez deskowania.
  • Mokre drewno użyte do budowy więźby zostanie później zamknięte pomiędzy warstwami dachu i warstwami wykończeniowymi. W połączeniu z (powszechnymi) błędami w doborze i wykonaniu warstw wykończeniowych może doprowadzić do zagrzybienia wykończenia, a także do niszczenia konstrukcji. Szczególnie niebezpieczne będzie tu ocieplenie poddasza pianką PUR.
  • Mokre drewno (pomimo impregnacji) jest dużo bardziej wrażliwe na zagrzybienie niż drewno suche. W razie nieszczelności na dachu będzie ono również dłużej schło. Drewno suszone jest w naturalny sposób odporne na zagrzybienie i nie wymaga impregnacji a w razie zawilgocenia schnie znacznie szybciej.
  • Mokre drewno ma większy współczynnik pełzania i niższą wytrzymałość, co powoduje, że dach ugina się najbardziej, do momentu wyschnięcia więźby. Po wyschnięciu pozostaje wygięty.
  • Drewna niskiej jakości zużywa się więcej. Podczas projektowania więźby konstruktorzy są świadomi, że użyte drewno może być niskiej jakości i posiadać mniejszą wytrzymałość od zakładanej. Dlatego “na wszelki wypadek” wykonują więźbę solidniejsza niż potrzeba co zwiększa zużycie drewna. W efekcie inwestor przepłaca za dodatkowe drewno niskiej jakości.
  • Wytrzymałość drewna zależy od jego wilgotności. Im suchsze, tym ma większą wytrzymałość. Drewno mokre ma połowę (a nawet mniej) wytrzymałości drewna suchego.
  • Drewno które nie jest właściwie sortowane pod względem wytrzymałości może mieć dobrą wytrzymałość, ale równie dobrze może zdarzyć się tarcica, która powinna zostać zakwalifikowana jako odpad. Innymi słowy: jakość drewna jest losowa i połączenie go w jednej więźbie dachowej powoduje nierównomierną pracę konstrukcji.
  • Mokre krokwie schną i wyginają się już na gotowym dachu. Powoduje to konieczność dodatkowego “prostowania” płaszczyzny dachu przez dekarzy, którzy będą układali pokrycie. Zastosowanie suchych elementów pozwala zaoszczędzić dodatkowej pracy i gwarantuje, że raz ustawiona więźba pozostanie prosta.
  • Drewno nie strugane (szczególnie mokre po wyschnięciu) ma mniejszą odporność ogniową niż drewno strugane. Drobne drzazgi na powierzchni drewna działają jak zapałki i powodują szybsze zajęcie się ogniem. Drewno strugane jest gładkie i zapalenie się zajmuje mu więcej czasu.
  • Suszona i strugana tarcica stanowi niemal gotowy element wykończeniowy okapu. Nie wymaga dodatkowych prac ani zakrywania jej podbitką, co może dać znaczne oszczędności – zależnie od planowanego wyglądu.
  • Drewno ze znakiem CE posiada odpowiednie wymiary zgodnie z zamówieniem i wymaganiami projektu. Drewno mokre, nie strugane potrafi mieć zaniżone wymiary względem tych zamówionych.

Wytrzymałość drewna

Przy zamawianiu tarcicy na budowę Twojego domu musisz kierować się wytycznymi projektu budowlanego. Znajdziesz tam podaną klasę drewna, oznaczoną literą “C” dla drewna iglastego (lub rzadziej “D”, dla drewna liściastego) oraz liczbę oznaczającą wytrzymałość, np. C24. Dawniej funkcjonowały również oznaczenia z literą “K”, ale obecnie są już nieaktualne i nie powinno się go stosować. Klasa drewna została obliczona i przyjęta przez konstruktora, w taki sposób, aby zapewnić odpowiednią wytrzymałość i sztywność całej więźby więc nie można jej zaniżać.
Wiesz już, że wytrzymałość drewna musi być potwierdzona właściwym dokumentem. Warto również, żebyś miał świadomość jak wygląda rynek drewna konstrukcyjnego w Polsce. Wspomniana wcześniej norma PN-EN-1995, stosowana powszechnie przez projektantów przewiduje łącznie aż 20 klas wytrzymałości drewna! Niestety jest to czysta teoria, bo najpopularniejszy w Polsce sposób klasyfikacji wytrzymałości drewna, czyli klasyfikacja wzrokowa (nie maszynowa), dopuszcza możliwość przyporządkowania drewna iglastego jedynie do kilku wybranych klas. Mamy zatem:

  • dla drewna sosnowego klasy: C20, C24 i C35;
  • dla drewna świerkowego klasy: C18, C24 i C30;

W praktyce drewno najwyższej jakości, odpowiadające klasom C30 i C35 występuje bardzo rzadko i jest niemal nieosiągalne. Ostatecznie drewno, które możesz bez większych trudności kupić występuje zaledwie w trzech klasach: C18, C20 i C24.

Uwaga!

Sprawdź w swoim projekcie, jakiej klasy drewna wymaga projektant. Jeżeli jest wyższa niż C24 to powinieneś wymagać przeprojektowania konstrukcji, bo prawdopodobnie nie kupisz takiego drewna!

Często zadawane pytania przy wyborze drewna

1. Drewno sosnowe, świerkowe, inne?

Tutaj znajduje się sekcja komentarzy dostępna dla subskrybentów pakietu Premium.

WITAJ!

Czy już znasz podcast „Dylematy budowlane”?

KLIKNIJ I POSŁUCHAJ KONIECZNIE!