Cześć!
Nieodłącznym elementem prawidłowo wykonanej ściany fundamentowej jest hydroizolacja. Sposób jej wykonania opisałem w artykule [B023] Hydroizolacja fundamentów. Jeśli wykonanie hydroizolacji poziomej masz już za sobą to przejdźmy dalej: do wykonania ścian.
Ściany fundamentowe
Ściany fundamentowe można wykonać na kilka różnych sposobów. Jedne są bardziej popularne, inne mniej. Pomimo tego na początek chciałbym Cię krótko zapoznać z kilkoma najważniejszymi sposobami, tak abyś wiedział dlaczego projekt narzuca Ci takie lub inne rozwiązanie.
Rodzaje ścian fundamentowych
- Ściany monolityczne żelbetowe – są to ściany wykonane jako betonowe ze zbrojeniem, stanowiące jedność z ławą fundamentową. Ich wykonanie jest kosztowne ze względu na dużą ilość potrzebnego betonu, stali, szalunków i pracy. Obecnie rzadko spotyka się je w budownictwie jednorodzinnym. Najczęściej stosowane są w większych i podpiwniczonych budynkach. Ich charakterystyczną cechą jest wysoka sztywność całego fundamentu. Jest to duża zaletą w przypadku gdy grunty mają małą nośność i istnieje ryzyko nierównomiernych osiadań. Mimo to, obecnie w takich sytuacjach najlepszym wyborem będzie wykonanie płyty fundamentowej.
Elementy ścian żelbetowych takie jak słupy, trzpienie mogą też występować pojedynczo lub w połączeniu ze ścianą murowaną. - Ściany z pustaków szalunkowych – są elementem pośrednim pomiędzy ścianą żelbetową a murowaną. Wykonane są ze specjalnych pustaków, czyli bloczków pustych w środku. Umożliwia to murowanie ściany a następnie ułożenie w niej zbrojenia i zabetonowanie. W przeciwieństwie do ścian żelbetowych nie wymagają one szalunków. Stosowane są głównie w budynkach z piwnicą, ponieważ dzięki zbrojeniu mogą bezpiecznie znieść napór gruntu.
- Ściany murowane – są to ściany murowane z pojedynczych elementów takich jak cegła, kamienie, bloczki silikatowe lub betonowe (uwaga: nie można wykonywać ich z cegły dziurawki). W dzisiejszym budownictwie ściany fundamentowe murowane z bloczków betonowych są najpopularniejszym i najtańszym rozwiązaniem. Stosuje się je zarówno w budownictwie jednorodzinnym jak i wielorodzinnym i wielu innych miejscach. Najprawdopodobniej właśnie takie rozwiązanie znajduje się w projekcie Twojego domu zatem przyjrzyjmy mu się bliżej.
Ściany fundamentowe z bloczków betonowych
Dobór materiałów
Ściana fundamentowa jest elementem konstrukcyjnym budynku, a zatem jej wytrzymałość jest określona w projekcie budowlanym. Nie ma potrzeby abyś samodzielnie dobierał odpowiedni materiał. Na wytrzymałość ściany z bloczków betonowych składa się wytrzymałość samego bloczka oraz zaprawy. Powszechnie stosuje się bloczki o wytrzymałości na ściskanie 15MPa lub 20MPa oznaczone odpowiednio B15 lub B20. Do tego stosuje się zaprawę, której wytrzymałość (marka) również jest określona w projekcie, np. M7.
Należy tu zaznaczyć, że do murowania ścian fundamentowych należy używać wyłącznie zaprawy cementowej, a nie cementowo-wapiennej. Dodatek wapna do zaprawy ułatwia murarzom pracę (poprawia urabialność zaprawy), ale jednocześnie umożliwia nadmierne wchłanianie wody przez wapno i całą ścianę. Lepiej tego unikać nawet pomimo zastosowania później hydroizolacji. Jako zamiennik wapna stosuje się często specjalne plastyfikatory poprawiające urabialność. Oczywiście możliwe jest też kupienie gotowej zaprawy w workach.
Wymiary ściany fundamentowej
Wysokość ściany fundamentowej określona jest w projekcie budowlanym. Zazwyczaj jest to około 30-50cm powyżej poziomu przyległego terenu. Oprócz tego projekt zawiera szerokość ściany. Dzięki różnemu ustawieniu bloczków można uzyskać różne szerokości dostosowane do potrzeb.
Bloczki betonowe mają najczęściej te same typowe wymiary około: 38cm długości, 25cm szerokości i 12-14cm wysokości. Najczęściej muruje się z nich ściany o szerokości 25cm. Jest to idealna podstawa pod ścianę parteru np. z gazobetonu o grubości 24cm. Czasem jednak zdarza się, że konieczne jest wykonanie szerszych ścian, np. pod ścianę a pustaków ceramicznych o grubości 40cm lub pod kominy. W takim wypadku bez problemu można murować z tych samych bloczków ścianę o szerokości 38cm. Sporadycznie zdarza się, że potrzebna jest bardzo wąska ściana fundamentowa (np. pod drobne elementy architektoniczne) i wtedy bloczki można ustawić tak, aby uzyskać ścianę o szerokości 12-14cm.
Jak poprawnie wykonać ściany fundamentowe z bloczków betonowych
Dla sprawnej ekipy budowlanej wymurowanie ściany fundamentowej to przysłowiowa „bułka z masłem”. Niestety i tu zdarzają się błędy. Aby ich uniknąć podpowiem Ci na co zwrócić uwagę i w jaki sposób sprawdzić, czy wykonawca przyłożył się do swojej pracy.
Kontrola materiałów
- Sprawdzenie bloczków – bloczki betonowe dowożone są na budowę na paletach. Niezależnie od tego, czy dostawa materiałów jest po stronie inwestora czy wykonawcy musisz sprawdzić klasę wytrzymałości bloczków. Każda paleta z bloczkami powinna zawierać karteczkę z danymi producenta i podaniem właśnie wytrzymałości wyrobu. Wytrzymałość nie może być mniejsza niż ta określona w projekcie.
Jeżeli zamówienie materiałów leży po Twojej stronie to sprawdź, czy palety są do zwrotu, czy też nie. Palety zwrotne stanowią istotny koszt, którego należy pilnować. - Sprawdzenie zaprawy – gdy kupujesz zaprawę w workach to zasada sprawdzenia jest podobna jak w przypadku bloczków. Wytrzymałość (marka) opisana na opakowaniu powinna być zgodna z projektem lub odrobinę wyższa. Sprawdź też, czy worki nie są zawilgocone i zapewnij ich przechowywanie w suchym miejscu. W przypadku zaprawy przygotowanej na budowie sprawdzenie wytrzymałości jest praktycznie nie możliwe (wykonawca powinien wiedzieć jakiej proporcji piasku, cementu i wody użyć aby uzyskać właściwą wytrzymałość). Jedyne co możesz zrobić to zwrócić uwagę na składniki tej zaprawy:
- Cement – dobór cementu jest dość złożonym zagadnieniem ale na to chwilę przyjmijmy kilka uproszczeń. Bez zbędnej teorii podpowiem Ci jaki cement najlepiej wybrać do murowania. Po pierwsze: rodzaj cementu – najlepiej cement portlandzki (oznaczenie CEM I), ewentualnie cement hutniczy (CEM III). Po drugie: klasa wytrzymałości – wystarczająca jest najniższa klasa o oznaczeniu 32,5; ewentualnie droższa i mocniejsza 42,5. Po trzecie: szybkość wiązania – dostępne są cementy o normalnej wytrzymałości wczesnej (oznaczenie N) lub o podwyższonej wytrzymałości wczesnej (R). W praktyce nawet cement o najniższych parametrach będzie wystarczający do przygotowania zaprawy na potrzeby domu jednorodzinnego. Warto dopłacić jedynie do podwyższonej wytrzymałości wczesnej – umożliwi to szybsze murowanie ścian. Dobrym wyborem będzie cement, którego oznaczenie na worku będzie wyglądało np. tak: CEM I 32,5 R.
- Piasek – grubość ziaren piasku użytego do wykonania zaprawy ma spory wpływ na łatwość murowania. Niestety nie zawsze w Twojej okolicy jest dostępny dobry piasek, a koszt jego sprowadzenia może być bardzo duży. Gdy tak się zdarzy to lepszym wyborem będzie zakup gotowej zaprawy. Jeżeli jednak piasek jest dostępny to najważniejsze, aby przed użyciem zawsze był on przesiany przez sito. Dzięki temu odrzucone zostaną większe zanieczyszczenia i kamienie.
- Woda – każda woda z wodociągu powinna bez problemu być odpowiednia do przygotowania zaprawy.
- Wapno lub plastyfikatory – obydwa te dodatki mają za zadanie poprawić urabialność zaprawy, czyli ułatwić pracę wykonawcy. Niestety w przypadku murowania ścian fundamentowych mamy tu pewne ograniczenia. Zaprawa z dodatkiem wapna jest najlepszym rozwiązaniem, ale nadaje się tylko do murowania ścian nie narażonych na zawilgocenie. Czyli należy jej unikać do ścian fundamentowych. Teoretycznie taką samą funkcję co wapno pełnią plastyfikatory, ale to tylko pozory. Dodanie plastyfikatora daje podobny efekt co wapna, czyli poprawia urabialność, ale w zupełnie inny sposób – poprzez napowietrzenie mieszanki. A to z kolei powoduje spadek jej wytrzymałości. Murowanie samą zaprawą cementową jest bardzo trudne i prawdopodobnie wykonawca nie będzie chciał się tego podjąć Jakie jest zatem rozwiązanie? Należy wybrać po prostu „mniejsze zło' czyli zaprawę z dodatkiem plastyfikatora, ewentualnie o wyższej wytrzymałości niż zakłada projekt.
Kontrola wykonawstwa
- Ściana musi znajdować się dokładnie na środku ławy fundamentowej. Innymi słowy: oś (czyli środek grubości) ściany musi się pokrywać z osią ławy fundamentowej. Jest to bardzo ważne z punktu widzenia równomiernego przenoszenia obciążeń. Jak to sprawdzić? Za pomocą sznurka rozpiętego na ławach ciesielskich. Tak samo jak wcześniej sprawdzałeś, czy ława fundamentowa jest wykonana w osi konstrukcyjnej wyznaczonej przez geodetę, tak samo teraz sprawdzisz, czy ściana znajduje się we właściwym miejscu. Sprawdzenia możesz dokonać od razu po pojawieniu się pierwszej warstwy bloczków. Więcej o tym zagadnieniu znajdziesz w poprzednich artykułach: [B020] Geodezyjne tyczenie budynku, [B022] Ławy fundamentowe.
- Murowanie ściany zawsze rozpoczyna się od narożników. Na ich wymurowanie poświęca się najwięcej czasu aby były dokładnie w osi i idealnie w pionie. Dzięki temu w następnej kolejności można rozciągnąć pomiędzy narożnikami sznurek i wzdłuż prostej murować ścianę „od sznurka”. W przypadku samych narożników sprawdź za pomocą poziomicy ich pionowość i położenie zgodnie z powyższym punktem. Jeżeli trafisz na ekipę, która rozpoczyna murowanie ścian od środka to od razu się z nimi pożegnaj. Ewidentnie nie wiedzą co robią.
- Pionowość ścian na środku długości. Jak już wiesz narożniki muruje się dokładnie do pionu. Środkową część długiej ściany (pomiędzy narożnikami) muruje się zwykle „do sznurka” czyli dokładając kolejne bloczki nie do poziomicy, a do linii wyznaczonej przez rozciągnięty sznurek. Ta metoda obarczona jest niedokładnością wynikającą z ruchów sznurka pod wpływem wiatru. Im dłuższa i wyższa ściana, tym większe będzie finalne odchylenie na jej szczycie. Dlatego drugim ważnym miejscem, gdzie należy sprawdzić pionowość ściany jest właśnie środek jej długości.
- Grubości spoin (czyli połączeń pomiędzy bloczkami wykonanych z zaprawy). Zaprawa łącząca poszczególne bloczki betonowe musi mieć odpowiednia grubość. Nie może być ona zbyt mała, ani zbyt duża. Przyjmuje się, że najlepsza mieści się w granicach 10-15mm zarówno dla spoin poziomych jak i pionowych.
- Wypełnienie i wykończenie spoin. Wszystkie spoiny muszą być całkowicie wypełnione zaprawą. Jest niedopuszczalne pozostawienie pustych miejsc. Ponadto po obu stronach muru spoiny muszą być gładkie i wyrównane do powierzchni całego muru. Niedopuszczalne jest tworzenie spoin poszarpanych, wklęsłych, albo takich z których zaprawa się wylewa. Mur musi być możliwie najbardziej gładki, aby można było później nałożyć na niego w prawidłowy sposób hydroizolację.
- Podczas murowania ścian należy uważać, aby nie postawić zbyt dużo warstw na raz. Bloczki betonowe są ciężkie, a świeża zaprawa dość miękka. Świeży mur wyższy niż 5-6 warstw może się przechylić i zniekształcić. Dlatego prace należy prowadzić etapowo, po np. 4 warstwy na raz.
- Wiązanie murarskie – pojęcie to oznacza, że każda kolejna warstwa bloczków musi być przesunięta względem poprzedniej, najlepiej o ½ długości (co najmniej ¼ długości). Dzięki temu spoiny pionowe nie pokrywają się na wysokości, a bloczki są lepiej związane ze sobą. Jest to obowiązkowy punkt do sprawdzenia w każdej konstrukcji murowanej.
- Jeśli Twój projekt jest wystarczająco szczegółowy i nie przewidujesz większych zmian to można w tym momencie pozostawić otwór w murze na przeprowadzenie przez niego rury kanalizacyjnej i ewentualnie przyłącza elektrycznego. Więcej o przejściu rury przez ścianę fundamentową pisałem w temacie [023] Hydroizolacja fundamentów.
Jak mogą być maksymalne odchyłki ścian murowanych?
Wielkość dopuszczalnych niedoskonałości robót murowych opisane są bardzo dokładnie w publikacji: Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych, część A3: Konstrukcje murowe wydawnictwa Instytutu Techniki Budowanej. Znajduje się tam obszerne zestawienie wszelkich możliwych odchyłek, ale dla potrzeb sprawdzenia ściany fundamentowej wystarczy Ci tylko kilka z nich:
- Dopuszczalne odchyłki w wymiarach poziomych oraz wysokości nie powinny różnić się o więcej niż ±20mm względem projektu. Chodzi tutaj m.in. o: odległości pomiędzy osiami konstrukcyjnymi, wymiary wewnętrzne pomiędzy ścianami fundamentowymi, wysokość ściany fundamentowej itp. Teoretycznie dopuszczalna jest odchyłka do ±50mm dla wymiarów zewnętrznych całego budynku, ale w praktyce każda przyzwoita ekipa budowlana również powinna zmieścić się w ±20mm. Przy dużej staranności możliwe jest uzyskanie dokładności na poziomie ±5mm.
Wszelkie sprawdzenia wymiarów najwygodniej wykonać dalmierzem laserowym, ale zwykła miara zwijana na stalowej taśmie i odrobina chęci też wystarczą. - Dopuszczalne odchylenie krawędzi ściany (górnej krawędzi po wymurowaniu pełnej wysokości) na jej całej długości od linii prostej nie może wynosić więcej niż 2mm na długości 1m, a takich odchyleń nie może być więcej niż jedno na długości dwóch metrów. Jest to bardzo rygorystyczne wymaganie, ale jak najbardziej możliwe do spełnienia. Najlepiej sprawdzić je przykładając do ściany poziomicę o długości 1m i sprawdzając czy dolega ona na całej długości. Ewentualne nierówności nie powinny być większe niż 2mm. Jednocześnie sprawdzenie odchylenia na całej długości można wykonać przykładając do krawędzi napięty sznurek murarski.
- Dopuszczalne odchylenie od pionu na całej powierzchni ściany nie może być większe niż 3mm (czyli 0,3%) na każdy metr i jednocześnie nie więcej niż 6mm na całej wysokości ściany. Sprawdzenia łatwo dokonasz przykładając poziomicę do powierzchni ściany. Jeżeli widzisz, ze jest ona odchylona to ustaw poziomicę do pionu i sprawdź jak duży jest prześwit pomiędzy poziomicą a murem.
Tak jak wspomniałem, nie są to wszystkie możliwe sposoby sprawdzenia robót murowych, ale w zupełności wystarczą, aby skontrolować jakość wykonania ściany fundamentowej. A co zrobić gdy wartości te są przekroczone? Wtedy najlepiej omówić problem z kierownikiem budowy. On zdecyduje czy mur należy postawić od nowa, czy może zostać tak jak jest.
Żelbetowe elementy w ścianach fundamentowych
Wymagania dotyczące jakości ścian żelbetowych lub żelbetowych elementów w ścianach murowanych są podobne do tych opisanych wyżej. Warto tutaj pamiętać jedynie o prawidłowym i dokładnym wykonaniu zbrojenia. Możesz do tego skorzystać z zasad opisanych w artykule [022] Ławy fundamentowe.
Hydroizolacja pionowa ścian fundamentowych
Pozioma hydroizolacja fundamentu została wykonana we wcześniejszych krokach pod ławą lub ścianą fundamentową. Po zakończeniu murowania i wyschnięciu ściany należy wykonać na niej hydroizolację pionową. Dużo więcej na ten temat znajdziesz w artykule [023] hydroizolacja fundamentów.
Lista potrzebnych materiałów
Na tym etapie budowy potrzebne będą:
- Bloczki betonowe o wytrzymałości i wymiarach zgodnych z projektem. Przykładowo: zużycie bloczków o wymiarach 38x24x12cm, przy budowie muru o grubości 25cm wynosi około 21szt/m2.
- Gotowa zaprawa murarska cementowa o wytrzymałości (marce) zgodnej z projektem. Szacunkowe zużycie przy murowaniu ściany z bloczków betonowych o grubości 25cm wynosi 60kg/m2. Tańszą alternatywą dla zaprawy murarskiej będzie samodzielne wykonanie jej na budowie.
- Zaprawa murarska cementowa wykonana na budowie – składa się z cementu, piasku, wody i plastyfikatorów. Zużycie suchej mieszanki na 1m2 muru będzie takie samo jak w przypadku zaprawy gotowej, czyli około 60kg/m2. W skład tego wchodzi (zależnie od marki zaprawy, tutaj przyjęto M12): 12kg cementu, 48kg piasku oraz dodatkowo około 7l wody.
Przykład:
W domu według projektu Tuluza VII długość wszystkich ścian fundamentowych (łącznie z tarasami) wynosi około 82,6m. Przyjmijmy, że ich wysokość będzie wynosiła 1,1m. Mamy zatem 82*1,1=83,7m2. Teraz już łatwo obliczyć ile materiałów będziesz musiał zamówić. Będzie to około: 1760 bloczków betonowych, 1000kg cementu oraz 4 tony piasku. W praktyce rzeczywiste zużycie materiałów pomoże Ci oszacować sprzedawca w sklepie budowlanym lub doświadczony wykonawca.
Buduj praktycznie
Najniższa cena
Zaprawa wykonana samodzielnie na budowie będzie zwykle tańsza niż gotowa. Wyjątkiem może być przypadek, kiedy odpowiedni piasek trzeba sprowadzać z daleka i jego koszt dostawy będzie wysoki. Dlatego porównaj ceny obydwu rozwiązań (zapytaj o ich wycenę w sklepie budowlanym) i wybierz tańsze.
Najwyższa jakość
Wybierz bloczki betonowe i gotową zaprawę od sprawdzonego producenta. Gotowa zaprawa z worków ma zawsze bardzo dobrą i kontrolowaną jakość. Nie ma też możliwości, że wykonawca na własną rękę będzie próbował zaoszczędzić na cemencie.
Najkrótszy czas
Aby przyspieszyć murowanie ściany warto wybrać zaprawę (gotową lub wykonać samodzielnie) o przyspieszonym czasie wiązania (na bazie cementu oznaczonego literą R). Umożliwi to nieco szybsze murowanie kolejnych warstw bez obaw o przekrzywienie się lub zawalenie bloczków na miękkiej zaprawie.
Wiem, jak miły widok dla każdego Inwestora stanowi ten pierwszy obraz wyrastających z wykopu ścian. To dopiero początek, ale widać już pierwsze efekty pracy. Życzę Ci aby budowa dalej szła szybko, tanio i bezproblemowo.
Powodzenia!
Krystian 🙂
3mm to nie 3% z metra. Metr ma 100cm a nie mm.
Dziękuję za zwrócenie uwagi. Powinno być 0,3%. Poprawiłem w tekście.