Z tego artykułu dowiesz się:
- na jakiej zasadzie działa wentylacja grawitacyjna i mechaniczna;
- jakie są skutki złej wentylacji;
- jakie są wady i zalety wentylacji grawitacyjnej;
- co jest niezbędne żeby wentylacja grawitacyjna działała prawidłowo;
- jakie wymagania co do wentylacji stawiają przepisy;
- na jakie elementy wentylacji grawitacyjnej zwrócić uwagę na etapie projektowania;
- jakie są elementy komina wentylacyjnego;
- w jaki sposób sprawdzić prawidłowość wykonania komina wentylacyjnego na budowie.
Witaj Inwestorze!
Jednocześnie ze wznoszeniem ścian nośnych, w Twoim domu będą budowane również kominy. Żeby wszystkie zostały dobrze wykonane musimy porządnie przygotować się do ich budowy. Najlepiej gdy nad ich funkcjonalnością zastanowisz się razem z architektem już na etapie projektowania domu.
Niestety już na początku tego artykułu muszę Cię ostrzec: wiele projektów zawiera błędy w zakresie kominów i wentylacji, wielu architektów traktuje ten temat bardzo pobieżnie. Ja również nie jestem specjalistą od wentylacji, ale postaram się przybliżyć Ci najważniejsze aspekty na które trzeba zwrócić uwagę. Zacznijmy zatem od początku.
Rodzaje przewodów kominowych
Pierwsze co musisz wiedzieć to, że kominem nazywamy ogólnie konstrukcję np. murowaną lub stalową, która zawiera przewody kominowe (kanały). Wyróżniamy trzy rodzaje przewodów kominowych:
- wentylacyjne – służą do odprowadzania na zewnątrz budynku zanieczyszczonego powietrza;
- spalinowe – służą do odprowadzania na zewnątrz budynku produktów spalania gazu lub oleju;
- dymowe – służą do odprowadzania na zewnątrz budynku produktów spalania paliw stałych (drewna, węgla, pelletu).
Poszczególne rodzaje przewodów mają wiele cech wspólnych związanych z ich budową, ale różnią się pod wieloma względami jeżeli chodzi o zasadę działania i obowiązujące przepisy. Dlatego w tym artykule omawiam tylko przewody wentylacyjne.
Jak działa wentylacja
Wentylacja jest to proces, w którym zanieczyszczone powietrze z wewnątrz budynku jest usuwane, a w jego miejsce dostarczane jest świeże powietrze. Niby zasada prosta i logiczna, ale już tutaj pojawia się pewien kłopot. Bo o ile o konieczności usuwania zużytego powietrza nie trzeba nikogo przekonywać to z dostarczaniem świeżego bywa różnie. Wentylacja nie działa jeżeli próbujemy usuwać powietrze, ale nie dostarczamy nic w zamian. I o tym powinien pamiętać na samym początku projektant Twojego domu. Tam, gdzie zaprojektowana jest instalacja wywiewna, tam należy zaprojektować też instalację nawiewną. Ilość powietrza wywiewanego musi być równa ilości powietrza nawiewanego. Sprawdź czy w Twoim projekcie są uwzględnione i dobrane urządzenia nawiewne, a w razie wątpliwości zapytaj projektanta.
Rodzaje wentylacji
Mamy dwie podstawowe metody na zapewnienie wymiany powietrza w pomieszczeniach: wentylacja grawitacyjna i mechaniczna. W tej pierwszej wykorzystujemy naturalne zjawiska fizyczne aby wymienić powietrze poprzez kominy wentylacyjne. W wentylacji mechanicznej wymiana powietrza jest wymuszana przez wentylatory. Każda z nich ma swoje wady i zalety, więc wybór jest zawsze kwestią indywidualną inwestora. W tym artykule omawiam tylko zagadnienia wentylacji grawitacyjnej. Dlaczego? Z dwóch bardzo praktycznych powodów:
- Wentylacja grawitacyjna jest tańsza, a zatem dużo bardziej popularna niż mechaniczna;
- Wentylacja mechaniczna zwykle jest właściwie zaprojektowana przez projektanta branży sanitarnej jako jeden ze składowych elementów projektu budowlanego. Wentylacja grawitacyjna natomiast jest zazwyczaj przyjmowana przez architekta jak element typowy, bez projektowania.
Brak właściwego projektu wentylacji grawitacyjnej, zbyt pobieżne traktowanie tematu przez projektantów i wykonawców oraz wątpliwej jakości przepisy powodują wiele kłopotów.
Gdy wentylacja nie działa prawidłowo
Dlaczego tak dużo uwagi poświęcam prawidłowej wentylacji? Bo to jeden z ważniejszych elementów, który na co dzień wpływa na komfort użytkowania i trwałość budynku. Ponadto wentylacja, szczególnie grawitacyjna nie stoi nieruchomo jak komin, ale działa (a przynajmniej powinna) przez cały okres użytkowania budynku.
Niesprawna wentylacja to poważne, długofalowe konsekwencje:
- zbyt wilgotne powietrze prowadzi do zawilgocenia, zagrzybienia i pleśni na ścianach;
- niszczenie konstrukcji i elementów wykończeniowych budynku przez zawilgocenie;
- nieprzyjemny zapach, a czasem nawet złe samopoczucie, ból głowy, alergie i inne choroby;
- nawiewanie chłodnego powietrza z kratek wentylacyjnych;
niesprawna lub źle działająca wentylacja może być przyczyną zatrucia tlenkiem węgla.
Działanie wentylacji grawitacyjnej
Wentylacja, czyli wymiana zużytego powietrza na nowe wymaga “siły napędowej” która wymusi przepływ powietrza. W przypadku wentylacji grawitacyjnej tą siłą jest naturalna różnica ciśnień pomiędzy powietrzem ciepłym i zimnym. Ciepłe powietrze ma mniejszą gęstość w porównaniu do powietrza zimnego. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że ciepłe powietrze jest lżejsze od zimnego i dlatego unosi się do góry, podczas gdy zimne opada na dół. Kiedy połączymy wnętrze i zewnętrze budynku o różnych temperaturach za pomocą kanałów wentylacyjnych to mamy różnicę temperatur i różnicę ciśnień – siłę, która powoduje ruch powietrza, tzw. ciąg kominowy. Ciąg kominowy oznacza tak naprawdę ilość powietrza jaka zostanie wyciągnięta przez kanał kominowy w czasie. Jest ona ponadto zależna od wielkości kanału wentylacyjnego i jego długości (odległości od kratki wentylacyjnej do wylotu kanału).
Wentylacja grawitacyjna dzięki swojej prostocie ma kilka istotnych zalet:
- nie wymaga żadnego zasilania,
- nie wymaga obsługi,
- jest bardzo prosta i tania w budowie,
Niestety obok zalet istnieją też wady, którym trzeba poświęcić nieco więcej uwagi.
Wady wentylacji grawitacyjnej
Pierwszą i najważniejszą wadą wentylacji grawitacyjnej jest właśnie jej zasada działania, czyli sposób wytwarzania ciągu oparty na naturalnych zjawiskach fizycznych – różnicy temperatur. Przecież nie mamy żadnego wpływu na to jaka jest temperatura na zewnątrz budynku. Zimą wszystko działa tak jak sobie życzymy: ciepłe powietrze z budynku generuje ciąg kominowy, który wysysa je kanałami wentylacyjnymi na zewnątrz. Niestety latem, gdy temperatura zewnętrzna i wewnętrzna się wyrównują to wentylacja przestaje działać albo pojawia się ciąg wsteczny, czyli wdmuchiwanie powietrza przez kanały wentylacyjne.
Druga wada łączy się bezpośrednio z pierwszą. Siła ciągu (i jego kierunek) zależy głównie od pogody (temperatury, wiatru) zatem mamy małe możliwości jego regulacji. Czasem ciąg jest wystarczający, czasem za duży, a czasem za mały. Krótko mówiąc: skuteczność wentylacji jest losowa.
Po trzecie: wentylacja grawitacyjna jest tam, gdzie jest komin. Można próbować doprowadzić wentylację do pomieszczeń oddalonych od komina za pomocą poziomych przewodów, ale możliwości są tu ograniczone. Doprowadzenie wentylacji we wszystkie wymagane miejsca łączy się z koniecznością budowy kilku kominów co często jest niekorzystne ze względu na rozkład pomieszczeń w domu.
Bez nawiewu nie ma wentylacji
Cechą wentylacji (zarówno grawitacyjnej jak i mechanicznej) jest konieczność zapewnienia takiej samej ilości powietrza nawiewanego jak i wywiewanego. Po raz kolejny podkreślam ten fakt ponieważ w wentylacji grawitacyjnej często o tym zapominamy. Nawet gdy w domu masz wzorową ilość i układ kanałów wentylacyjnych to na nic się one zdadzą, kiedy świeże powietrze nie napływa do pomieszczeń. Obrazowo mówiąc: żeby zużyte powietrze zostało usunięte kanałem wentylacyjnym to świeże powietrze musi dostać się do domu w innym miejscu. Jak to powinno wyglądać w praktyce? oprócz kanałów wentylacyjnych każdy budynek musi być wyposażony w urządzenia umożliwiające nawiewanie powietrza. Zwykle w projektach przewidziane są w tym celu nawiewniki okienne, zaś w pomieszczeniach które wymagają dodatkowej ilości powietrza (np. kotłownie) przewidziane są dodatkowe nawietrzaki w ścianach. A jak to wygląda w praktyce? Nikt nie lubi jak zimne powietrze wieje przez okno, więc nawietrzaków się nie instaluje. W konsekwencji wymiana powietrza jest utrudniona, ale fizyki nie da się oszukać i różnica temperatur dalej występuje. W efekcie wentylacja grawitacyjna zaczyna “regulować się sama”. W grę wchodzą szczegóły takie jak różna siła ciągu w różnych kanałach (wynikająca głównie z różnej długości i wymiaru kanałów), różna temperatura w pomieszczeniach, wiatr działający na wyloty kanałów. Ostatecznie “wygrywa” kanał o największym ciągu i zaczyna wysysać powietrze z domu. W kanale o najmniejszym ciągu tworzy się ciąg wsteczny i powietrze zaczyna nim wlatywać do wewnątrz. Nie ma w tym jeszcze nic strasznego dopóki mieszkańcy nie zaczną zamykać wszystkich kratek wentylacyjnych w domu “bo wieje”. Wtedy całkowicie tracimy wentylację. Jest to szczególnie niebezpieczne w pomieszczeniach, gdzie mamy do czynienia ze spalaniem np. w kominku, kuchence gazowej. Zbyt mało powietrza to zbyt mało tlenu. Niedobór tlenu przy spalaniu powoduje, że powstaje tlenek węgla, czyli czad. Oczywiście nie jest on wciągany na zewnątrz, bo wentylacja jest zaślepiona. Konsekwencji chyba nie muszę nikomu tłumaczyć. Ciąg wsteczny powstały w kanale wentylacyjnym może mieć jeszcze jedną konsekwencję: wciąganie dymu lub spalin z sąsiedniego komina. Tego też nikt nie lubi.
Słowo wyjaśnienia
Wiesz już jak działa wentylacja, z jakich elementów się składa, co wpływa na jej działanie i skąd się biorą problemy. Zanim opiszę Ci jak należy prawidłowo wykonać wentylację grawitacyjną to musisz wiedzieć jeszcze jedną rzecz: nawet idealnie wykonana wentylacja grawitacyjna dalej będzie posiadała swoje wady i zalety. Wybierając ten typ wentylacji w domu zgadzasz się na jedne i drugie. Musisz poznać i zrozumieć zasady jej działania i po prostu je zaakceptować.
Porady które poniżej opiszę pomogą Ci w wybudowaniu domu z wentylacją, która w możliwie najlepszy sposób będzie wymieniała powietrze we wnętrzach, czyli zapewni możliwie najlepszą jakość powietrza i komfort. Jednocześnie wentylacja będzie bezpieczna i zapewni prawidłową pracę wszystkich urządzeń z nią związanych (okap, kominek, wentylatory wyciągowe, kocioł c.o. itp.). Poniższe porady nie eliminują całkowicie wad tego rozwiązania.
Wytyczne do prawidłowego wykonania wentylacji
Prawidłowe wykonanie wentylacji zaczyna się od projektu. Tak jak pisałem wcześniej: nad jakością projektów wentylacji grawitacyjnej w gotowych projektach domów można tylko ubolewać. Dlatego poniżej przedstawię Ci najważniejsze zasady dotyczące projektowania i wykonania wentylacji. Wynikają one z trzech dokumentów:
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. z późn. zm. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;
- Norma PN-83/B-03430/AZ3:2000, „Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania” (norma wycofana, ale przywołana w Rozporządzeniu);
- Norma PN-B-10425:1989 „Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły – Wymagania techniczne i badania przy odbiorze” (norma wycofana, ale przywołana w Rozporządzeniu);
Ilość wytycznych podanych w w/w dokumentach jest naprawdę bardzo duża. Nie sposób tutaj przytoczyć wszystkich, dlatego wybrałem i zinterpretowałem dla Ciebie najważniejsze z nich. Zakładam, że budujesz nowy dom, zgodnie z bieżącymi trendami (np. płyta indukcyjna w kuchni zamiast gazowej) i cała wiedza nie jest Ci potrzebna. Jeżeli jednak Twoja sytuacja jest inna to prawdopodobnie będziesz musiał poszukać informacji na własną rękę. Pamiętaj też, że osobą odpowiedzialną za prawidłowe działanie wentylacji jest jej projektant i to on powinien rozwiązać wszystkie problemy i rozwiać Twoje wątpliwości.
Przestarzałe przepisy
Przy okazji omawiania norm i przepisów warto nadmienić jeszcze jedną kwestię. Jak widzisz po nazwach przytoczonych tu dokumentów pochodzą one nawet z 1983 roku! Wiedza, która jest tam zawarta (pomimo aktualizacji) ma już kilkadziesiąt lat. Oznacza to, że przepisy zwyczajnie nie nadążają za rozwojem technologii i stawiają czasem nierealistyczne lub bezsensowne wymagania. Przykładowo: w/w dokumenty zakładają, że ilość wymienianego powietrza nie zależy od wielkości pomieszczenia. Niestety na chwilę obecną nie mamy w Polsce wyboru. Pozostaje nam czekać na aktualizację norm i przepisów.
Wymagania stawiane przez Rozporządzenie w sprawie WT
- Nie można stosować wentylacji grawitacyjnej w pomieszczeniach ze stale działającą wentylacją mechaniczną.
- Wszystkie kanały wentylacyjne muszą być zaprojektowane tak, aby uzyskać odpowiedni ciąg zależnie od rodzaju pomieszczenia, a tym samym odpowiednią ilość wymian powietrza. Za dobór wielkości kanału (wymiary przekroju i długość) odpowiada projektant. W praktyce stosuje się kanały o stałym przekroju i różnej ilości lub wysokości.
- Kanały wentylacyjne nie mogą mieć powierzchni mniejszej niż 0,016m2 i jednocześnie nie mogą mieć wymiaru przekroju mniejszego niż 0,1m. W praktyce oznacza to, że np. rura o średnicy 10cm jest niezgodna z przepisami, bo jej przekrój wynosi 0,008m2.
- Stosowanie zbiorczych kanałów wentylacyjnych jest zabronione. Oznacza to, że jeden kanał wentylacyjny może mieć tylko jeden wlot.
Kominy wentylacyjne muszą być wyprowadzone ponad dach zgodnie z normą PN-B-10425:1989. - W przypadku zastosowania w domu szczelnych okien (a innych się obecnie nie stosuje) konieczne jest zapewnienie nawiewu mechanicznego lub urządzeń nawiewnych, np. nawietrzaków okiennych lub ściennych.
- Przewody wentylacyjne muszą być wykonane z materiałów niepalnych, a jeżeli nie są zaizolowane to ich odległość od powierzchni palnych nie może wynosić mniej niż 0,5m. To bardzo ważny zapis, ale często lekceważony. W praktyce oznacza, że komin który wychodzi przez więźbę dachową, deskowanie, papę lub inne materiały palne musi być od nich izolowany wełną mineralną, a nie styropianem! Grubość wełny określa oczywiście projektant.
- W zamkniętym garażu należy stosować co najmniej wentylację naturalną polegającą na przewietrzaniu garażu przez otwory (powierzchni min 0,04m2) umieszczone na przeciwległych ścianach. Możliwa jest też inna forma wentylacji, ale nie zmienia to faktu, że wentylacja w garażu jest obowiązkowa.
- Ustawodawca przewidując, że nie wszystkie pomieszczenia w domu będą miały bezpośredni dostęp do kanału wentylacyjnego wymaga, aby przepływ powietrza odbywał się od pomieszczeń o mniejszym stopniu zanieczyszczenia powietrza (pokoje, korytarze) do pomieszczeń o większym zanieczyszczeniu powietrza (łazienki, kuchnia). Logiczną konsekwencją tego jest, że w pokojach muszą znajdować się nawiewniki, a w kuchni i łazience kratki wentylacyjne.
- Pomieszczenia, w których montowane są kominki opalane drewnem muszą spełniać wszystkie następujące wymagania:
- objętość pomieszczenia nie może być mniejsza niż 30m3 i nie mniejsza niż 4m3/kW nominalnej mocy kominka (czyli np. 40m3 dla kominka 10kW);
- w pomieszczeniu gdzie znajduje się kominek nie można stosować wentylacji mechanicznej i musi znajdować się wentylacja grawitacyjna;
- kominek musi posiadać własny przewód dymowy;
- musi być zapewniony dopływ powietrza do paleniska w ilości: a) co najmniej 10 m3/h na 1 kW nominalnej mocy cieplnej kominka – dla kominków o obudowie zamkniętej, b) zapewniającej nie mniejszą prędkość przepływu powietrza w otworze komory spalania niż 0,2 m/s – dla kominków o obudowie otwartej.
- W każdym pomieszczeniu w którym zainstalowany jest kocioł na paliwo stałe lub olej opałowy powinien być zapewniony nawiew powietrza w ilości niezbędnej do prawidłowego spalania oraz wentylacja nawiewna i wywiewna pomieszczenia kotłowni.
POSŁUCHAJ PODCASTU "DYLEMATY BUDOWLANE"
Nowe odcinki dostępne na YouTube i platformach podcastowych w każdy wtorek o 19:00
Wymagania stawiane przez normę PN-83/B-03430
- Wentylacja powinna zapewniać usuwanie zużytego powietrza z następujących pomieszczeń:
- kuchnia – czyli oprócz kanału wentylacyjnego przeznaczonego do okapu powinien być dodatkowy kanał wentylacyjny;
- łazienka, oddzielna toaleta – każde pomieszczenie tego typu powinno mieć własną wentylację;
- pomieszczeń które nie mają okien (schowki, garderoby itp.) – o tym często projektanci zapominają, a przecież małe pomieszczenia bez wentylacji są bardzo narażone na gromadzenie się tam nieprzyjemnych zapachów i zastój powietrza – w konsekwencji zawilgocenie;
- pokoju, który jest oddzielony od w/w pomieszczeń przez więcej niż dwie pary drzwi – to bardzo nieoczywiste i w domach jednorodzinnych raczej nie spotykane wymaganie. Wynika ono z zasady, że pokoje zwykle są wentylowane poprzez kanały wentylacyjne w łazienkach, kuchni itp. Jeżeli przepływ powietrza do nich jest utrudniony to pokój powinien mieć własny kanał wentylacyjny;
- pokój, który znajduje się na wyższym poziomie w wielopoziomowym budynku jednorodzinnym – norma jednoznacznie mówi, że pokoje na poddaszach użytkowych powinny mieć własne kanały wentylacyjne. Przecież nie da się ich wentylować przez pomieszczenia znajdujące się na niższym poziomie. Wentylacja np. łazienkowa na poddaszu też może być niewystarczająca ponieważ krótszy kanał (w porównaniu do tych na parterze) ma znacznie mniejszy ciąg. Sprawdź w swoim projekcie czy masz w ogóle wentylację w pokojach na poddaszu, bo to kolejny typowy błąd w projektach. Z wentylacją poddasza wiąże się też istotny problem: niewielka długość kanałów wentylacyjnych. Sprawdź ich długość na etapie projektowania, bo może okazać się, że nie zapewniają wystarczającego ciągu. Jako minimum długości kanału wentylacji grawitacyjnej przyjmuje się 2m.
- Wentylacja powinna zapewniać doprowadzenie powietrza zewnętrznego co najmniej do pokojów mieszkalnych oraz kuchni z oknem. Do doprowadzenia powietrza służą nawiewniki o regulowanym stopniu otwarcia;
- Dopływ powietrza zewnętrznego do pomieszczeń wyposażonych w nowoczesne, szczelne okna powinien odbywać się przez nawiewniki. W szczególnych przypadkach dopuszczalne jest napowietrzanie przez uchylone okna – jest to typowy martwy przepis, który stosowany jest jako wytrych żeby ominąć konieczność stosowania nawietrzaków. Czy to źle? Tak i nie. Z jednej strony wiadomo, że wentylacja grawitacyjna nie działa ciągle, więc nie ma potrzeby ciągłego dostarczania powietrza. Z drugiej strony praktyka pokazuje, że okna są zbyt długo zamknięte i wentylacja pomieszczeń jest niedostateczna. Z mojego punktu widzenia jest to wina normy, która nijak się ma do rzeczywistości i nie rozwiązuje realnego problemu z dopływem powietrza do wentylacji grawitacyjnej;
- W ramach jednego mieszkania nie dopuszcza się stosowanie wentylacji grawitacyjnej i wentylacji mechanicznej o ciągłym działaniu;
- Pokoje, które nie mają własnego kanału wentylacyjnego powinny umożliwiać odpływ powietrza do pomieszczeń wentylowanych przez szczelinę pod drzwiami (o powierzchni 80cm2, w praktyce szczelina około 2cm). To jedyna możliwość na odpływ powietrza przy zamkniętych drzwiach. Niestety jest to zupełnie nieznany przepis i całkowicie zapomniany przez projektantów.
- Kuchnie, łazienki, toalety i pomieszczenia bez okien powinny mieć zapewniony dopływ powietrza wewnętrznego (zbieranego z innych pomieszczeń) poprzez otwór lub szczelinę w dolnej części drzwi (o powierzchni min. 200cm2). Przepis ten jest powszechnie znany i stosowany w odniesieniu do drzwi łazienkowych. Pamiętaj jednak, że dotyczy on również innych pomieszczeń, szczególnie garderoby i kuchni!
- Pomieszczenia niemieszkalne takie jak piwnice, poddasza, pomieszczenia techniczne również powinny być wyposażone w wentylację, czyli posiadać dopływ i odpływ powietrza!
- Niedopuszczalne jest stosowanie zbiorczych przewodów wentylacyjnych. Innymi słowy: każdy przewód wentylacyjny odpowiada za odprowadzenie powietrza z tylko jednej kratki wentylacyjnej.
- Indywidualne przewody wentylacyjne muszą być wyprowadzone ponad dach budynku. Wyloty przewodów powinny być zabezpieczone przed czynnikami atmosferycznymi a szczególnie przed nawiewaniem powietrza przez wiatr. W praktyce oznacza to, że jako zakończenie kanałów powinno się stosować specjalne kominki wentylacyjne. Niestety to jest również martwy przepis, bo inwestorzy stosują jedynie tanie kratki wentylacyjne zamontowane “na przestrzał” kanału. Tymczasem kominki wentylacyjne rzeczywiście poprawiają pracę wentylacji grawitacyjnej.
- Przewody wentylacji grawitacyjnej powinny być prowadzone pionowo, ale dopuszczalne jest ich odchylenie od pionu o nie więcej niż 30°. Ten prosty zapis niesie za sobą istotne konsekwencje. Oznacza, że nie można łączyć komina wentylacyjnego z oddalonym pomieszczeniem za pomocą poziomej rury. Dlaczego? Bo takie rozwiązanie wyraźnie zmniejsza siłę ciągu. Niestety czasem nie ma po prostu innej możliwości i co wtedy? Wtedy warto zastanowić się jeszcze raz, czy wszystkie kominy w domu są poprawnie rozplanowane. W ostateczności uważam jednak, że lepsza taka (czyli słabsza) wentylacja niż żadna.
- Kratki wentylacyjne powinny znajdować się tak, aby ich górna krawędź (a właściwie krawędź otworu) znajdowała się w odległości najdalej 15cm od sufitu. Kratki powinny być wyposażone w regulację przepływu.
Wymagania stawiane przez normę PN-B-10425
- Norma podaje wytyczne w jaki sposób należy wyprowadzać przewody kominowe dymowe ponad dach. Wynika to z faktu, że przewody dymowe (odprowadzające na zewnątrz produkty spalania z paliw stałych) mają największe ryzyko pożaru i przedostania się płomieni na dach. Właściwa wysokość ponad dach ma zapobiegać zapaleniu dachu i zakłóceniom ciągu kominowego. Niestety ta sama norma nie podaje żadnych wymagań co do sposobu wyprowadzenia ponad dach kominów wentylacyjnych. W efekcie panuje w tym temacie bałagan i beztroskie podejście projektantów, wykonawców i inwestorów. Moim zdaniem powinno się jednak przyjąć dla kominów wentylacyjnych i spalinowych te same zasady, które obowiązują dla kominów dymowych. Dlaczego tak? z dwóch powodów: Po pierwsze – w razie pożaru wewnątrz budynku płomienie mogą przedostawać się na dach również przez kanały wentylacyjne. Po drugie – w ten sposób (przynajmniej w minimalnym stopniu) dbamy o zapewnienie prawidłowego ciągu kominowego i ograniczamy jego zakłócenia (co zresztą norma nakazuje). Wyjaśnienie jak wyprowadzać kominy ponad dach znajdziesz na bardzo rzeczowej stronie www.wentylacja.org
- Przewody kominowe powinny być wewnątrz gładkie i szczelne. Wpływa to na siłę ciągu kominowego, dlatego podczas murowania kominów trzeba cały czas kontrolować jakość powierzchni wewnętrznej.
Dostępne rozwiązania przewodów wentylacyjnych
Dawniej wszystkie kominy (wentylacyjne, spalinowe, dymowe) budowało się jako murowane z cegły. Dzisiaj cegła na budowie to rzadkość, a do budowy kominów służą specjalne, systemowe rozwiązania. Na rynku istnieje wielu producentów i wiele produktów, ale wszystko sprowadza się do jednego rozwiązania: pustaków kominowych.
Poszczególne produkty różnią się pomiędzy sobą przede wszystkim materiałem. Dostępne są pustaki ceramiczne, będące uzupełnieniem systemu ścian z pustaków ceramicznych, oraz bardziej popularne keramzytobetonowe. Praktyczną różnicą pomiędzy tymi materiałami są rozmiary i ilość dostępnych produktów. Większy wybór znajdziesz w pustakach z betonu lekkiego i dlatego, podczas dalszego omawiania im poświęcę więcej uwagi.
Pustaki wentylacyjne występują w różnych wariantach:
- z jednym lub kilkoma kanałami;
- z kanałami prostokątnymi, kwadratowymi lub okrągłymi;
- z kanałami prostokątnymi ułożonymi w jednym lub w dwóch rzędach;
- z kanałami prostokątnymi ułożonymi wzdłuż dłuższego boku lub wzdłuż krótszego boku;
- z kanałami wentylacyjnymi zintegrowanymi z kanałami dymowymi/spalinowymi.
Mnogość wariantów może być w pierwszej chwili przytłaczająca, ale tak naprawdę wybór właściwego pustaka należy do projektanta. Jest on zależny od układu pomieszczeń, sposobu ich podłączenia do kanałów wentylacyjnych oraz wymaganej ilości wentylowanego powietrza.
Elementy komina wentylacyjnego
Fundament komina
Komin murowany jest ciężkim elementem budynku. Dlatego bezwzględnie musi posiadać fundament. Fundamenty pod komin stojący przy ścianie nośnej wykonuje się jako murowane pogrubienie ściany fundamentowej na wspólnej ławie fundamentowej. Gdy komin stoi swobodnie, z dala od ścian nośnych, wtedy konieczne jest zapewnienie mu osobnej stopy i ściany fundamentowej. Przy wykonywaniu ław fundamentowych i ścian fundamentowych pod komin obowiązują dokładnie te same zasady, które przedstawiłem w artykułach: [B022] Ławy fundamentowe, [B023] Hydroizolacja fundamentów, [B024] Ściany fundamentowe. Pamiętaj: stawianie komina na wylewce poziomu zero jest niedopuszczalne!
Hydroizolacja komina
Pustaki kominowe
Pustaki kominowe stanowią podstawowy budulec kanałów wentylacyjnych. Mogą być wykonane z betonu lekkiego (keramzytobetonu) lub z ceramiki. Łączone są pomiędzy sobą za pomocą tradycyjnej zaprawy murarskiej. Murowanie kominów odbywa się według tych samych zasad co murowanie ścian.
Podczas murowania warto w całości zabetonować pierwszy pustak stojący na fundamencie. Poprawia to rozkład obciążeń na fundament i hydroizolację.
Przejście komina przez strop
Popularną metodą wykonania kominów w domu jednorodzinnym jest system pełny, tzn. taki w którym wszystkie kanały wentylacyjne prowadzone są na pełnej wysokości od fundamentu aż po wylot. Wadą takiego rozwiązania jest fakt, że kanały potrzebne na piętrze zajmują miejsce już na parterze. Na szczęście kanałów tych nie jest zbyt wiele. System pełny ma też zaletę w postaci prostego systemu budowy i łatwego przejścia przez strop.
Samo przejście przez strop komina to ważny szczegół. Strop musi być całkowicie oddzielony od komina szczeliną o grubości 2-3cm. Dlaczego? Strop pracuje (ugina się) inaczej niż komin. Ponadto komin jest dużo delikatniejszy (cienka ścianka, lekki beton) niż pozostałe elementy konstrukcyjne i nie jest przystosowany do przenoszenia obciążeń od stropu. Zabetonowanie komina w stropie prawdopodobnie spowoduje pęknięcia i rysy na powierzchni tynku w przyszłości. Szczelina dylatacyjna musi być wypełniona wełną mineralną twardą lub innym materiałem niepalnym, nigdy styropianem!
Wzmocnienie komina ponad dachem
Kominy wykonane zgodnie z normą PN-B-10425 wystają ponad dach co najmniej 30cm, a często 60cm i więcej. Jeżeli komin znacznie wystaje nad dach to jest bardzo wrażliwy na silne działanie wiatru. W skrajnych przypadkach wysoki i delikatny komin może po prostu zostać przewrócony przez wiatr lub przez wchodzącego kominiarza. Dlatego producenci pustaków wentylacyjnych zalecają wzmacnianie wystającej ponad dach części. Konieczność wzmocnienia zależna jest od wysokości komina ponad dachem oraz od ilości kanałów (czyli wymiarów komina). To czy faktycznie wzmocnienie jest potrzebne powinien określić projektant, a w razie wątpliwości możesz zapytać również producenta systemu kominowego. Przykładowe wytyczne możesz też znaleźć tutaj.
Sposób wzmocnienia komina również powinien zostać określony przez projektanta lub producenta systemu. W najprostszym przypadku stosuje się wzmocnienie za pomocą 4 kątowników stalowych na narożach komina, połączonych przewiązkami. Czasem może być potrzebne również mocowanie komina do więźby dachowej za pomocą systemowych łączników stalowych.
Czapa kominowa
Górne zakończenie komina murowanego nazywane jest czapą kominową. Wykonuje się je ze zbrojonej płyty betonowej o grubości około 5-8cm. Niektórzy producenci oferują również prefabrykowane płyty dopasowane do wielkości komina.
Ważnym detalem na który trzeba zwrócić uwagę przy wykonywaniu czapy kominowej jest sposób zakończenia kanałów wentylacyjnych. Popularnym sposobem jest wykonanie otworów wentylacyjnych “na przestrzał” przez pustaki wentylacyjne, pod czapą kominową. Niestety nie jest to najlepsza metoda, a przy kominach dwurzędowych powoduje nawiewanie powietrza z jednego kanału do drugiego. Dużo lepszym rozwiązaniem jest wyprowadzenie wszystkich kanałów w górę, przez czapę kominową i zakończenie ich kominkami wentylacyjnymi. Szerzej to zagadnienie omówię przy okazji wykańczania kominów.
Ocieplenie komina
Żeby komin działał prawidłowo, konieczna jest różnica temperatur pomiędzy powietrzem zewnętrznym i wewnętrznym. Żeby tą różnicę temperatur zachować również przy ujściu powietrza z kanału wentylacyjnego na zewnątrz to komin powinien być ocieplony.
Ocieplenie należy wykonać dla całej wysokości komina, która znajduje się poza pomieszczeniami ogrzewanymi, czyli na strychu i ponad dachem. Do ocieplenia można użyć tylko wełny mineralnej (grubość określa projektant), a nie styropianu.
Izolacja termiczna komina jest istotna z jeszcze jednego powodu. Na zimnych powierzchniach może skraplać się woda pochodząca z ciepłego powietrza wypływającego z domu.
Otwory wentylacyjne
Otwory wentylacyjne w pomieszczeniach należy lokalizować tak, aby górna krawędź otworu była najdalej 15cm od sufitu, a im bliżej tym lepiej. Otwory powinny być możliwe największe, a ich powierzchnia nie może być mniejsza od powierzchni przekroju kanału wentylacyjnego.
Kontrola prawidłowego wykonania komina wentylacyjnego
Kontrola wykonania kominów rozpoczyna się nie na budowie, ale już na etapie projektu. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy powinieneś przejrzeć swój projekt zgodnie z wymogami przepisów i norm które podałem wyżej, a wszelkie wątpliwości omówić z projektantem. Czasem może okazać się potrzebne dodanie kanałów kominowych, powiększenie fundamentu lub niewielka zmiana układu ścian działowych. Nie zostawiaj tego na ostatnią chwilę!
Praktyczna porada
Na etapie projektowania zastanów się, czy nie wybudować 1-2 dodatkowych kanałów, które posłużą jako pion techniczny. Takie dodatkowe przejście w pionie przez cały budynek może się przydać później do prowadzenia tam instalacji wodnej, grzewczej, solarnej, instalacji fotowoltaicznej itp.
Podczas kontrolowania prawidłowości wykonania komina sprawdź:
- Hydroizolacja pozioma – upewnij się, że pod pustakami została zastosowana warstwa papy. Papa powinna być zgrzana do zagruntowanego fundamentu i powinna wystawać poza obrys pustaków około 10cm. Zalecam użycie tej samej papy co w przypadku ścian nośnych: papa asfaltowa modyfikowana SBS na osnowie poliestrowej o grubości 4mm, podkładowa, termozgrzewalna.
- Pustaki kominowe wentylacyjne – upewnij się, że pustaki kominowe które dotarły na budowę to dokładnie te, które potrzebujesz. Sprawdź ilości i wymiary kanałów, kształt kanałów i wymiary zewnętrzne pustaka. Powinny odpowiadać tym z projektu. W razie odstępstw od projektu skonsultuj się z projektantem i sprawdź, jak wpłynie to na układ pomieszczeń, przejścia przez strop i dach.
- Położenie kominów – kominy muszą być zlokalizowane zgodnie z projektem. Przesunięcie może powodować kolizję z belkami stropowymi, krokwiami, ściankami działowymi, instalacjami itp.
- Zabetonowanie pierwszej warstwy pustaków kominowych na fundamencie – nie jest to czynność obowiązkowa, ale przy minimalnym koszcie poprawia warunki pracy hydroizolacji i stabilność komina na początku budowy.
- Zaprawa murarska – kominy w całości muruje się z użyciem tradycyjnej zaprawy cementowo-wapiennej o wytrzymałości na ściskanie min. 3 MPa. Może to być zaprawa gotowa w workach lub przygotowywana na budowie. Sprawdzenie samej zaprawy przeprowadzisz dokładnie tak samo jak miało to miejsce w przypadku murowania ścian fundamentowych.
- Pionowość komina – pionowość komina należy sprawdzić dokładnie tak samo jak pionowość ścian murowanych. Odchylenie od pionu powinno być nie większe niż 3% i jednocześnie nie większe niż 6mm na całej wysokości kondygnacji.
- Spoiny między pustakami – wzrokowo sprawdź grubości spoin. Spoiny powinny być równe, jednakowe pod każdym pustakiem a ich grubość to około 8-15mm. Bardzo ważne jest całkowite i szczelne wypełnienie spoin między pustakami – od tego zależy szczelność komina. Ponadto spoiny powinny być całkowicie wypełnione i wyrównane po stronie wewnętrznej. Gładkość ścianek kanału wpływa na ciąg kominowy.
- Dylatacja kominów – kominy muruje się jako samonośne, tzn, nie powinny być powiązane z innymi elementami konstrukcyjnymi budynku, takimi jak ściany, stropy, słupy itp i nie mogą przenosić dodatkowych obciążeń. W przypadku budowania kominów stykających się ze ścianą niedopuszczalne jest stosowanie przewiązania pustaków i elementów murowych. Elementy mogą się jednak stykać (nie dotyczy konstrukcji drewnianych!). Niektórzy producenci pustaków kominowych zalecają stosowanie przewiązek (podobnie jak w ścianach działowych) do ustabilizowania komina. Przewiązki te mają za zadanie jedynie “utrzymać komin na swoim miejscu” ale nie powodują dodatkowego obciążenia działającego na komin.
Przy przejściach kominów przez strop lub dach należy zachować szczelinę dylatacyjną o grubości 2-3cm. Szczelina musi być wypełniona wełną mineralną. Zastosowanie styropianu lub innych materiałów palnych jest niedopuszczalne! - Wzmocnienie komina ponad dachem – przede wszystkim upewnij się, czy jest ono wymagane, czy nie. Jeżeli tak, to wzmocnienie należy wykonać zgodnie z wytycznymi producenta lub projektem.
- Czapa kominowa – na szczycie komina należy wykonać czapę kominową ze zbrojonego betonu wraz z kapinosem. Czapa powinna wystawać około 5cm poza obrys wykończonego komina. Z wyprzedzeniem zaplanuj, czy kanały wentylacyjne będą wyprowadzone po bokach komina, czy w górę przez czapę kominową (zalecam to drugie rozwiązanie). Sprawdź też jakiej wielkości kratki wentylacyjne, czy nasady wentylacyjne będą później użyte.
- Ocieplenie komina – ocieplanie komina wykonuje się z twardej wełny mineralnej na całej wysokości, która wystaje poza pomieszczenia ogrzewane (na strychu, poddaszu nieużytkowym i ponad dachem). Ocieplenie styropianem jest niedopuszczalne! Kolejnym etapem będzie wykończenie powierzchni komina, ale jest to temat na osobny artykuł i tutaj nie będę go szerzej omawiał.
- Otwory wentylacyjne – otwory do kanałów wentylacyjnych powinny być wycięte (nie wykute) możliwie najbliżej sufitu (górna krawędź otworu może być najdalej 15cm od sufitu). Wielkość otworów powinna być dopasowana od wielkości późniejszych kratek wentylacyjnych. Jeśli jeszcze nie wiesz jaką wielkość będą miały kratki to wytnij małe otwory, np. 10x10cm. Nie warto zostawiać wycięcia otworów “na później”, bo wentylacja w budynku będzie potrzebna od razu po zamontowaniu okien i drzwi.
- Wysokość komina ponad dach – wloty kanałów wentylacyjnych muszą być wyprowadzenie na dach zgodnie z normą PN-B-10425.
Lista materiałów potrzebnych do wybudowania kominów wentylacyjnych
Na tym etapie budowy potrzebne Ci będą:
- grunt i papa do hydroizolacji poziomej pod kominem;
- pustaki kominowe w ilości i wymiarach zgodnych z projektem;
- zaprawa murarska cementowo-wapienna (wykonywana na budowie lub gotowa z worka);
- pręty zbrojeniowe np. fi6 lub fi8 do zbrojenia czapy kominowej;
- beton min. B20 do zbrojenia czapy kominowej.
Buduj praktycznie
Najniższa cena
Pustaki kominowe są gotowymi elementami i stanowią największy koszt w budowie komina. Jeżeli chcesz zaoszczędzić na tym etapie, to poszukaj taniego produktu, który spełni wszystkie wymagania projektu i Twoje.
Najwyższa jakość
Jakość pustaków kominowych od różnych producentów jest podobna. Oczywiście trzeba unikać materiałów, które jeszcze przed wbudowaniem mają duże odchyłki wymiarowe albo łatwo pękają. Dla uzyskania wysokiej jakości komina najważniejsza będzie jednak szczegółowa kontrola wykonawcy i dokładne zaplanowanie wentylacji już na etapie projektowania.
Warto tu również wspomnieć, że zaraz zajmiemy się omawianiem kominów dymowych i spalinowych. Tak naprawdę powinniśmy rozważać je jednocześnie i starać się oddzielić, żeby dym i spaliny nie były zaciągane do wentylacji. Uwzględnij to na etapie planownia.
Najkrótszy czas
Murowanie kominów jest podobne pod względem czasu jak murowanie ścian. Trudno tu o oszczędność czasu, tym bardziej, że murowanie trwa stosunkowo krótko.
Mam nadzieję, że powyższym, długim artykułem udało mi się przybliżyć Ci temat wentylacji grawitacyjnej i kominów wentylacyjnych. Jak widzisz nie są to po prostu pustaki kominowe, ale cały złożony system który musi działać prawidłowo przez cały okres użytkowania budynku.
Na koniec życzę Ci powodzenia w budowie!
